Ngành xuất khẩu rau quả, vốn là một điểm sáng của nông sản Việt Nam, bất ngờ ghi nhận sự sụt giảm đáng lo ngại trong quý 1/2025. Theo ước tính, kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 1,1 tỷ USD, giảm tới 13,2% so với cùng kỳ năm 2024. Nguyên nhân sâu xa của tình trạng này được chỉ ra là những “khó khăn về kiểm soát chất lượng” đang nổi lên, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt từ các cấp, các ngành.

Điểm sáng “tắt ngấm”?

Trong những năm gần đây, rau quả Việt Nam đã khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế với mức tăng trưởng ấn tượng. Tuy nhiên, con số sụt giảm hơn 13% trong quý đầu năm 2025 đã dấy lên những lo ngại về sự bền vững của đà tăng trưởng này.

“Gót chân Achilles” mang tên kiểm soát chất lượng

Phân tích từ các chuyên gia cho thấy, vấn đề cốt lõi nằm ở khâu kiểm soát chất lượng chưa thực sự hiệu quả. Điều này thể hiện qua nhiều khía cạnh:

• Không đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe: Nhiều lô hàng rau quả có thể chưa đáp ứng được các quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, quy trình sản xuất an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, hoặc các yêu cầu đặc thù của từng thị trường nhập khẩu.
• Bài toán bảo quản và vận chuyển: Chất lượng rau quả, đặc biệt là các mặt hàng tươi sống và đông lạnh, dễ bị ảnh hưởng bởi điều kiện bảo quản và vận chuyển không đảm bảo.
• Chuỗi cung ứng thiếu đồng bộ: Sự rời rạc giữa các khâu từ sản xuất, thu hoạch đến chế biến, đóng gói và vận chuyển gây khó khăn trong việc kiểm soát chất lượng một cách toàn diện.

“Lời cảnh tỉnh” từ trái sầu riêng đông lạnh

Một ví dụ điển hình cho thấy sự nghiêm trọng của vấn đề kiểm soát chất lượng là trường hợp sầu riêng đông lạnh. Theo thông tin, một số lô hàng sầu riêng đông lạnh của Việt Nam chưa thể xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc – một thị trường tiêu thụ tiềm năng bậc nhất – do không đảm bảo yêu cầu về nhiệt độ trong quá trình vận chuyển.

Sầu riêng không chỉ là một mặt hàng có giá trị kinh tế cao mà còn là một trong những nông sản chủ lực trong chiến lược xuất khẩu của Việt Nam. Việc không đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật, dù chỉ là một yếu tố nhỏ như nhiệt độ, đã gây ra những thiệt hại không nhỏ về kinh tế và uy tín của nông sản Việt Nam.

Không chỉ là câu chuyện chất lượng: Yếu tố thị trường và khách quan

Bên cạnh vấn đề kiểm soát chất lượng, sự sụt giảm xuất khẩu rau quả còn có thể bị tác động bởi các yếu tố thị trường như:

• Sự thay đổi trong nhu cầu tiêu dùng của các thị trường nhập khẩu.
• Áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ các quốc gia xuất khẩu khác.
• Các rào cản kỹ thuật và quy định mới được áp dụng tại các thị trường.
• Biến động khó lường về giá cả nông sản trên thị trường quốc tế.
• Ảnh hưởng của thời tiết bất lợi và dịch bệnh gây hại đến năng suất và chất lượng cây trồng.

Hệ lụy khó lường nếu không hành động

Sự sụt giảm xuất khẩu rau quả không chỉ gây ra những thiệt hại kinh tế trực tiếp cho người nông dân và doanh nghiệp mà còn kéo theo nhiều hệ lụy khác:

• Mất đi cơ hội thị trường: Nếu không nhanh chóng cải thiện chất lượng, Việt Nam có thể đánh mất thị phần vào tay các đối thủ cạnh tranh.
• Ảnh hưởng đến uy tín quốc gia: Những lô hàng kém chất lượng sẽ làm suy giảm niềm tin của đối tác quốc tế vào nông sản Việt Nam.
• Gián đoạn chuỗi giá trị: Vấn đề chất lượng có thể gây ra sự lãng phí và làm đứt gãy các mắt xích trong chuỗi cung ứng.

Giải pháp nào cho ngành rau quả Việt Nam?

Để đưa ngành xuất khẩu rau quả Việt Nam trở lại quỹ đạo tăng trưởng bền vững, cần có một chiến lược toàn diện và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan:

• Nâng cao nhận thức và kỹ năng: Tăng cường đào tạo về quy trình sản xuất an toàn, quản lý chất lượng và các tiêu chuẩn quốc tế cho nông dân và doanh nghiệp.
• Đầu tư vào công nghệ: Hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ tiên tiến trong bảo quản, chế biến và vận chuyển để đảm bảo chất lượng sản phẩm.
• Xây dựng liên kết bền vững: Phát triển các mô hình hợp tác chặt chẽ giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp để kiểm soát chất lượng từ gốc.
• Tăng cường kiểm tra và giám sát: Các cơ quan quản lý cần siết chặt công tác kiểm tra chất lượng ở mọi khâu của chuỗi cung ứng.
• Hỗ trợ thông tin thị trường: Cung cấp thông tin kịp thời về các quy định và tiêu chuẩn của từng thị trường nhập khẩu.
• Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ: Nghiên cứu các giải pháp nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng cho rau quả Việt Nam.
• Xây dựng thương hiệu quốc gia: Đầu tư vào quảng bá hình ảnh rau quả Việt Nam chất lượng cao trên thị trường quốc tế.

Chất lượng là “chìa khóa” sống còn

Bài học từ việc sầu riêng đông lạnh “mắc kẹt” tại cửa khẩu do không đảm bảo nhiệt độ là một hồi chuông cảnh tỉnh cho toàn ngành rau quả Việt Nam. Để không lặp lại những “vết xe đổ” tương tự và hiện thực hóa tiềm năng to lớn của ngành, việc tập trung giải quyết bài toán kiểm soát chất lượng một cách căn cơ và đồng bộ là yếu tố sống còn. Đây không chỉ là trách nhiệm của riêng doanh nghiệp hay nông dân mà cần có sự chung tay của cả hệ thống, từ chính sách đến thực thi, để nông sản Việt Nam thực sự vươn tầm quốc tế.

MỹMỹ

NGUỒN CUNG CẤP THANH LONG